Hoàng liên chân gà

Hoàng liên chân gà là loài cây dược liệu quý hiếm trong chi hoàng liên, được ghi vào sách đỏ trên thế giới và nhiều nước ở Châu Á. Là loại cây thân thảo sống nhiều năm dưới các tán rừng cận nhiệt đới ẩm có mây mù che phủ quanh năm. Hoàng liên chân gà là cây dược liệu có nhiều công dụng trong đó nổi bật nhất là để chữa trị các bệnh hệ tiêu hóa.  

1. Đặc điểm hình thái của cây hoàng liên chân gà

• Hoàng liên chân gà (danh pháp khoa học: Coptis quinquesecta, Coptis chinensis) hay còn được gọi là hoàng liên, hoàng liên chân chim, Phàng kingf (H’Mông).
• Hoàng liên chân gà là cây thân thảo sống lâu năm, cao khoảng 20 - 30cm. Không có thân, thân rễ của cây nhỏ có màu vàng nâu, nằm ngang, đôi khi có phân nhanh, có đốt ngắn. Lá mọc từ thẳng từ thân rễ, Lá bao gồm ba lá chét hình trứng, chia thành các thùy sâu dạng lông chim có răng cưa nhọn, không đồng đều, lá ở giữa to và có cuống dài hơn, hai lá bên có hình tam giác lệch. Lá có màu xanh lục, bóng mặt trên, cuống lá dài từ 8 - 18cm.

Hình thái lá của cây hoàn liên chân gà

• Hoa của cây hoàng liên chân gà nhỏ dạng chùm gồm 2 - 3 hoa, mọc trên một cuốn hoa dài từ 20 - 30cm. Hoa có màu lục hoặc vàng nhạt, có lá đài hình mác hẹp, 5 cánh hoa dài, chứa khoảng 20 nhị và 8-12 lá noãn.
• Quả (trái) có dạng hình thuôn dài khoảng 6 - 8 mm, khi quả chín có màu vàng nâu và nứt ra, bên trong có hạt màu nâu đen. thời gian ra hoa đậu quả của cây hoàng liên chân gà là từ tháng 10 - 2.

Quả (trái) hoàng liên chân gà

• Muốn trồng cây hoàng liên chân gà phải chọn các quả già nhưng chưa nứt vỏ, đem về phơi cho tới khi nứt rồi chọn các hạt to, chắc, mẩy rồi đem đi trồng ngay. Nếu chưa trồng có thể trộn với đất cát ẩm nhưng phải trồng trong vòng 1 tháng nếu để lâu hạt sẽ không còn nảy mầm.

2. Đặc điểm phân bố sinh thái của cây hoàng liên chân gà

• Chi hoàng liên có khoảng 12 loài phân bố chủ yếu ở vùng ôn đới ấm Châu Á (Trung Quốc, Ấn Độ, Nepal, Việt Nam) Hoàng liên chân gà ở nước ta bao gồm 2 loài:

• • Coptis quinquesecta: phân bố ở SaPa (Lào Cai), Quảng Bạ (Hà Giang)

• •  Coptis chinensis: phân bố chủ yếu ở SaPa

• Hoàng liên chân gà là cây thân thảo ưa ẩm, thích bóng râm. Thường mọc trên vách đá hoặc cây thân gỗ bám nhiều riêu ở các vùng núi cao trên 1600 đến 2200m. Hoàng liên chân gà thường mọc trong các khu rừng luôn ẩm, có mây mù che phủ quanh năm, nhiệt độ trung bình từ 13 - 14oC.
• Cây hoàng liên chân gà ra quả hằng năm, số lượng hạt giống không nhiều. Khi chín vỏ quả tự nứt làm rơi rụng các hạt xung quanh. cây có thể tái sinh tự nhiên bằng hạt hoặc bằng thân rễ mọc ra các chồi nhỏ sau hình thành các bụi hoàng liên chân gà nhiều thân.
• Hoàng liên chân gà là loại cây quý hiếm đã được đưa vào sách đỏ thế giới vào năm 1980 và sách đỏ Việt Nam vào năm 1996. Cây đã bị khai thác quá mức trong thời gian dài nên đứng trước nguy cơ bị tuyệt chủng. Đây là loài cây được xếp vào Danh mục các loài thực vật nghiêm cấm khai thác và sử dụng vì mục đích thương mại.

3. Thành phần hóa học và tác dụng dược lý của hoàng liên chân gà

• Trong cây hoàng liên chân gà có chứa các alcaloid như berberin, palmatin, coptisine, worenine,...Hàm lượng hoạt chất hóa học có trong cây hoàng liên chân gà sẽ thay đổi theo từng thời gian và giai đoạn sinh trưởng của cây. 
• Tác dụng dược lý của cây hoàng liên chân gà: có tác dụng trị bệnh tiêu hóa kém, viêm loét dạ dạy, tiêu chảy, kiết lỵ, nôn mửa. Dịch chiết từ hoàng liên chân gà dùng để chị viêm màng kết mạc. có công dụng kích thích dạ dày. Nước sắc từ hoàng liên chữa bệnh ho gà cực kỳ tốt. 
• Trong y học cổ truyền hoàng liên chân gà dùng chữa nóng trong, nôn mửa, tả lỵ, sốt cao, tâm hỏa, phiền muộn, khó ngủ, mụn nhọt, mẩn ngứa.
• Các tác dụng được nghiên cứu như kháng một số loại khuẩn, vi rút, nấm. Chứa các hoạt chất chống ung thư, ngăn ngừa xơ vữa động mạch, lợi mật, viêm tai, chữa cảm nắng, đau họng, đi ngoài, viêm thận cấp tính, đau lưng, vàng vọt.
• Bên cạnh đó hoàng liên chân gà còn có các độc tính nhất định. Berberin là một chất ít độc, có thể bài tiết ra khỏi cơ thể nhanh chóng, tuy nhiên vẫn có ảnh hưởng đến hệ hô hấp và tim mạch.

 - Thông tin tham khảo được Bác Sĩ Nông Nghiệp tổng hợp -