Đặc sản Tam Thất đen Mường Tè Lai Châu

Tam thất đen Mường Tè loại cây được ví như là sâm ngọc linh của vùng Lai Châu là loại cây dược liệu quý hiếm, có dược tính cao, mọc nhiều ở các khu rừng rậm ở Mường tè. Tam thất đen Mường Tè thường được dùng để điều trị các triệu chứng lo âu, stress, mất ngủ, giảm thiểu tình trạng lão hóa. Là loại cây có nhiều công dụng dược liệu quý, cây tam thất đen Mường tè đang phải đối mặt với nguy cơ bị tuyệt chủng. 

1. Đặc điểm bên ngoài của cây tam thất đen Mường Tè

Tam thất đen mường tè (Panax vietnamensis var fuscidiscus) là loại cây thân thảo sống lâu năm, thân cao từ 20 - 30cm, thân mọc thẳng có màu hơi tía. Lá của cây tam thất đen Mường tè là lá kép chân vịt, mọc vòng khoảng 3 - 4 lá, mỗi lá bao gồm 5 - 7 lá chét có hình mác, chóp lá nhọn, mép có răng cưa, hai mặt lá có lông cứng, mặt trên đậm màu, mặt dưới nhạt.

Cụm hoa của cây tam thất đen Mường Tè mọc thành 1 táng ở ngọn thân đơn, hoa có màu xanh lục hơi vàng. Quả là loại quả mọng, hình cầu hơi dẹt, khi chín có màu đỏ, có hạt màu trắng. Mùa hoa vào từ tháng 5 - 7, thu quả vào tháng 8 - 10.

Phần thân củ của tam thất đen Mường Tè có màu xanh đen, xanh vỏ ốc hơi đen xỉn, không đen xì đen bóng. Vỏ thân củ có màu vàng nâu đất, vàng hơi xám, củ dài và không có hình dạng cố định. Trên củ có nhiều mắt, rễ mọc lưa thưa xung quanh. Củ tam thất đen có vị đắng, đắng hơn các loại tam thất khác rất nhiều, nhưng sau khi ngậm sẽ có hậu ngọt. 

Hình dáng bên ngoài của củ tam thất đen Mường Tè (Ảnh; sưu tầm)

Tam thất đen Mường Tè là loại cây có bộ gen cực kỳ quý, khó kiếm được ở các nơi khác ở Việt Nam và trên thế giới. 

2. Điều kiện tự nhiên để cây tam thất đen Mường Tè sinh sống và phát triển

Tam thất đen Mường Tè hay còn hay còn được gọi là sâm Lai Châu. Thuộc chi nhân sâm, họ ngũ gia bì. Phân bố hẹp trên dãy núi Pu-Si-Lung và các vùng lân cận. Cây tam thất đen Mường Tè mọc tự nhiên dưới tán rừng mưa nhiệt đới ở độ cao trên 1500m, phù hợp sinh sống trong các điều kiện khí hậu tự nhiên, ôn hòa có mây mù che phủ quanh năm. 

Đất đai tơi xốp có lớp mùn dày, có độ ẩm vừa phải, và độ thông thoáng của đất cao. Độ pH trong đất trung tính dao động từ 6.0-7.0 là phù hợp, có nhiều đạm, giàu lân và kali để củ tam thất đen Mường Tè có thể sinh trưởng và tích lũy các hoạt chất.

Hiện nay, cây tam thất đen Mường tè đang phải đối mặt với tình trạng bị tuyệt chủng do nạn khai thác quá mức và tác động từ việc chặt phá rừng khiến cho điều kiện tự nhiên thuận lợi cho cây Tam thất đen mường tè sinh sống đang dần thu hẹp. Nhưng rất đáng mừng, cán bộ, các nhà nghiên cứu, và nhân dân Mường Tè đã xây dựng được các mô hình trồng và sản xuất cây tam thất đen để giảm thiểu tình trạng khai thác trong tự nhiên quá mức và bảo quản được nguồn gen quý. Tam thất đen mường tè nay đã trở thành loại cây trồng chủ lực có giá trị kinh tế cao ở huyện Lai Châu.

Tam thất đen sống dưới các tán rừng rậm ở Mường Tè (Ảnh: Sưu tầm)

3. Thành phần hóa học và công dụng dược liệu của cây Tam thất đen Mường Tè

Các kết quả nghiên cứu cho thấy bên trong cây tam thất đen mường tè có chứa các hoạt chất saponin rất có lợi cho sức khỏe, nồng độ các chất saponin có trong cây tam thất đen Mường Tè  và tăng dần theo độ tuổi của cây. Hàm lượng chất MR2 chống ung thư có trong cây tam thất đen Mường tè khá cao. 

Cây Tam thất đen Mường tè có rất nhiều công dụng như giảm stress, căng thẳng, Hạn chế tình trạng lão hóa, giúp da dẻ hồng hào, căng mịn. có công dụng hỗ trợ hệ miễn dịch tăng cường sức khỏe, kéo dài tuổi thọ. Hỗ trợ điều trị các tổn thương nội tạng như gan, kết hợp với tinh bột nghệ có thể điều trị các bệnh liên quan đến dạ dày.

Hoạt chất ginsenoside có trong cây tam thất đen Mường Tè có tác dụng làm giảm mạch, tăng lưu thông máu, trị các bệnh thiếu máu, tăng khả năng chịu đựng của cơ thể khi mất nhiều máu. Ức chế hiện tượng thẩm thấu mao mạch, giảm thiểu các tổn thương ở não khi bị thiếu máu.

Tác dụng cầm máu, kích thích sản sinh máu mới điều trị các tổn thương chảy máu do chấn thương, triệt tiêu các máu ứ, máu bầm sau phẫu thuật, va đập. 

Kích thích hệ miễn dịch, giảm thiểu khả năng mắc các bệnh ung thư, kéo dài tuổi thọ. Điều trị các chứng ra mồ hôi trộm, lao lực, mất sức.

Dịch chiết từ thân rễ của cây tam thất đen Mường tè có tác dụng kích thích hệ thần kinh, tạo cảm giác hưng phấn. Dịch chiết từ thân và lá thì có tác dụng an thần, hỗ trợ điều trị các triệu chứng suy nhược thần kinh, mất ngủ, rối loạn lo âu. Ngoài ra còn có chức năng giảm đau. 

Ngoài ra, trà từ hoa và quả của cây tam thất còn có chức năng giải nhiệt, làm mát và thanh lọc cơ thể, bổ huyết, ngoài ra còn có các tác dụng giảm cân, thải độc gan, tránh căng thẳng sau sinh, sạm da, nổi mụn,...

Ngoài thân và lá thì trà từ quả của cây tam thất đen cũng có công dụng dược liệu (Ảnh: sưu tầm)

Là loại cây dược liệu quý và có nhiều công dụng cực kỳ tốt cho sức khỏe, tam thất đen Mường tè là loại cây đã đem lại nhiều giá trị kinh tế cao cho bà con đồng bào ở cùng núi cao Lai Châu. Tam thất đen Mường Tè  được coi là bài thuốc quý và là món quà quý giá cho mọi người khi có dịp ghé tâm Lai Châu.

- Thông tin tham khảo được Bác Sĩ Nông Nghiệp tổng hợp -