Bệnh gan thận mủ trên cá tra, cá basa và những điều cần biết

Từ nhiều năm nay, cá tra, cá basa là một trong những mặt hàng xuất khẩu uy tín của Việt Nam trên thị trường thế giới. Đặc biệt, Cá tra, cá basa Việt Nam hiện đang là nguồn hàng gần như chiếm lĩnh thị trường tại Australia và được người tiêu dùng quốc gia này ưa chuộng.

Theo số liệu thống kê của Cơ quan Thương vụ Việt Nam trụ sở tại Australia, năm 2020, cá tra, cá basa Việt Nam chiếm 97,5% thị phần nước này tổng kim ngạch giá trị xuất khẩu đến 17,76 triệu USD.

Tuy nhiên để nuôi cá tra, cá basa đạt hiệu quả tối ưu, ít bệnh, tăng lợi nhuận kinh tế thì bà con cần biết cách phòng tránh và điều trị bệnh gan thận mủ trên cá tra, cá basa. Đây là loại bệnh phổ biến và hay gặp nhất trên giống cá này

1. Nguyên nhân gây bệnh

Bệnh mủ gan hay còn được gọi là bệnh đốm trắng trên gan, thận ở cá tra và cá basa, bệnh này do nhóm vi khuẩn Edwardsiella ictaluri gây ra. Vi khuẩn E.ictaluri thuộc họ Enterobacteriaceae là vi khuẩn gram âm, có dạng hình que, kích thước 1 x 2- 3μm, không sinh bào tử, là vi khuẩn yếm khí, không oxy hoá, lên men trong môi trường glucose.

Triệu chứng của bệnh gan thận mủ trên cá tra, cá basa

Vi khuẩn E.ictaluri có khả năng phân lập từ mẫu cá bệnh (trong gan, thận, tỳ tạng cá) trên môi trường Tryptone Soya Agar - TSA hoặc Eosin Methylene blue lactose Agar - EMB sau 48 giờ ở 28 độ C tạo thành khuẩn lạc màu trắng đục.

Bệnh gan thận mủ trên cá thường xảy ra phổ biến vào mùa mưa lũ kéo dài đến mùa khô. Mức độ nặng nhẹ của bệnh cũng như thời điểm phát triển bệnh khác nhau theo từng năm, bệnh bùng phát mạnh khi chuyển mùa, thay đổi thời tiết, đặc biệt vào mùa mưa (tháng 7-10) là yếu tố nguy cơ có mối tương quan chặt chẽ với bệnh gan thận mủ. Tỷ lệ cá bị nhiễm bệnh gan thận mủ vào mùa mưa khá cao, khoảng ~ 4,32 lần so với các mùa khác trong năm. 

Tỷ lệ bệnh ảnh hưởng đến tử vong ở cá có thể lên đến 100% đối với cá bột ương giống, khoảng 30 - 50% đối với cá thịt và làm giảm năng suất đáng kể chất lượng thịt cá/ đầu con trong một số hệ thống ao hồ chăn nuôi.

Các triệu chứng điển hình của bệnh gan thận mủ trên cá tra, cá basa

* Trường hợp nhẹ: Bên ngoài thân cá nhìn có vẻ bình thường không biểu hiện xuất huyết, mắt hơi lồi nhưng khi mổ cá ra thì các bộ phận như gan, thận, nội tạng có nhiều đốm trắng như mụn mủ. Đó là biểu hiện đặc trưng nhất của bệnh lý này.

* Trường hợp nặng: Cá tra, cá basa có dấu hiệu bỏ ăn, bơi lờ đờ trên mặt nước, chúng hay nhào lộn, xoay tròn, mất phương hướng. Khi mắc bệnh nặng chúng hầu như không phản ứng với tiếng động. Có thể thấy cá xuất huyết tất cả các vi hoặc toàn thân. trường hợp nặng hơn khi bà con nhấc lên khỏi mặt nước sẽ thấy máu chảy ra từ da và vùng mang.

Ở một số con bệnh gan thận mủ còn biểu hiện thể trạng cơ thể màu sắc nhợt nhạt, nhiều bệch lớn, nhỏ lởm chởm trên da. Số cá chết mỗi ngày với tỷ lệ cao và tăng dần.

Cá tra, cá basa thị trường Việt Nam

Khuẩn E.ictaluri trong nước có thể nhiễm cho cá tra, cá basa bằng hai đường khác nhau: 

Qua da, mang cá, mũi cá xâm nhập vào các cơ quan khứu giác và di chuyển đến dây thần kinh sau đó vào não cá. Bệnh có thể  lan rộng từ màng não và tiến đến sọ, rồi phát ra thân cá. 

Vi khuẩn xâm nhiễm qua đường tiêu hoá, qua miệng cá trong quá trình ăn uống rồi đi qua niêm mạc ruột vào máu gây nhiễm trùng máu.

Khi vi khuẩn E.ictaluri vào các mao mạch trong biểu bì sẽ gây hoại tử gan, thận, tỳ tạng của cá cũng như làm cá mất sắc tố của da, nhiễm khuẩn ruột. Bệnh tiến triển gây viêm cầu thận, viêm ruột, viêm gan chỉ trong vòng 2 tuần sau khi cá nhiễm bệnh.

Nhìn chung, khuẩn E. ictaluri xâm nhập vào cơ thể cá qua miệng bằng thức ăn, qua da cá, qua mang cá… mà gây ra bệnh mủ gan.(Miyazaki và Plumb 1985; Shotts và ctv,1986)

2. Phòng trị bệnh gan thận mủ trên cá tra

2.1 Phòng bệnh:

• Nên cho cá ăn thức ăn viên tổng hợp hoặc nấu thức ăn được nấu chín kỹ càng nhằm phòng bệnh xâm nhập cho cá qua các loại thức ăn.

• Để chủ động phòng tránh và ngăn chặn mầm bệnh xâm nhập, lây lan trong ao hồ nuôi cá của trang trại hay xâm nhiễm nguồn nước lân cận trong vùng thì bà con nông dân, chủ trang trại cần có ao lắng lọc cặn, chất bẩn gây ô nhiễm, sát trùng nước trước khi bơm nước vào ao nuôi. 

• Định kỳ vệ sinh, sát trùng ao 10 - 15 ngày để diệt vi khuẩn, virus gây bệnh trong ao bằng vôi nông nghiệp CaCO3: liều lượng khuyến cáo sử dụng từ 2 - 3kg/100m2. Bà con tạt vôi quanh ao kết hợp các loại thuốc sát trùng nước ao chuyên dùng được các kỹ sư nông nghiệp khuyên dùng như BKC, Vime-Protex, Vimekon.

• Đảm bảo làm sạch các vật chất hữu cơ lơ lửng tồn tại trong ao, giảm thiểu tình trạng mất tác dụng diệt khuẩn của các loại thuốc sát trùng như Chlorine, thuốc tím, H2O2.

2.2 Trị bệnh

Để điều trị bệnh gan thận mủ ở cá tra, cá basa thì dùng kháng sinh Florphenicol là phương thức đặc hiệu được các nhà nghiên cứu chỉ ra. Trong đó, khuẩn E.ictaluri rất nhạy cảm với kháng sinh Florphenicol. Phương pháp này được phép sử dụng và áp dụng hiệu quả trong trị bệnh cá của nhiều quốc gia trên thế giới kể cả Hoa Kỳ - thị trường có kim ngạch xuất khẩu cá tra, cá basa lớn nhất Việt Nam.

Kháng sinh Florfenicol có hoạt tính chống lại sự phát triển của vi khuẩn E.ictaluri bằng cách kết dính với tiểu đơn vị 50S ribosom, ngăn chặn sự liên kết peptit giữa các axit amin nhằm gây ức chế  tổng hợp protein => làm cho vi khuẩn này không còn khả năng sinh trưởng và tồn tại.

Vào năm 2006, Khoa Thủy sản của Trường Đại học Cần Thơ đã công bố một kết quả nghiên cứu nhằm tìm kiếm các loại thuốc kháng sinh có thể thay thế các loại thuốc trong danh mục cấm sử dụng. Bài nghiên cứu chỉ rõ cấm Florfenicol là kháng sinh đặc trị bệnh này. 

bệnh gan thận mủ trên cá tra, cá basa

Sử dụng thuốc này trong 7 đến 10 ngày sẽ cho hiệu quả khả quan, cá hồi phục nhanh hơn khi bà con thực hiện kèm khâu vệ sinh diệt mầm bệnh trong khu vực nuôi và trong môi trường nước xung quanh kỹ lưỡng.

Florfenicol là kháng sinh có độ tồn dư rất thấp trong mô cơ. Dùng liều 10mg/kg thể trọng trong  12 ngày, sau khi ngưng 7 ngày mức tồn dư kháng sinh trong cơ cá tra chỉ còn 0,222 - 0,109 ppm (mức độ cho phép của Việt Nam và Mỹ là 1ppm).

Lưu ý:

- Thuốc kháng sinh khi sử dụng nên được tính theo trọng lượng cá thực tế.

- Cho cá ăn kháng sinh liên tục trong 7 - 10 ngày nhằm tránh tái nhiễm, bà con kết hợp với việc xử lý nước trong giai đoạn này.

- Quá trình trộn thức ăn với thuốc để nơi khô ráo, sạch sẽ nhằm tăng khả năng dung nạp của thuốc cũng như đảm bảo nguồn thức ăn được tiêu thụ đạt chất lượng.

3. Những lợi ích từ nguồn thực phẩm cá tra, cá basa

Thành phần dinh dưỡng trong cá tra, cá basa

Giá trị dinh dưỡng trong 126gr cá tra, cá basa bao gồm:

• Lượng calo: 158
• Chất đạm: 22,5 gam
• Chất béo: 7 gam
• Chất béo bão hòa: 2 gam
• Cholesterol: 73 mg
• Carb: 0 gram
• Natri: 89 mg

Do hàm lượng calo thấp, nhưng protein lại cao, nên cá tra - cá basa nhiều người có chế độ ăn kiêng giảm cân sử dụng trong thực đơn. Ngoài ra cá tra, cá basa còn có chất béo không bão hòa như axit béo omega-3, 6, 9. Đây là một chất thiết yếu để duy trì sức khỏe của cơ thể và não bộ.

Lợi ích khi ăn cá tra, cá basa

• Thúc đẩy giảm cân
• Cung cấp protein chất lượng cao
• Góp phần kéo dài tuổi thọ
• Cải thiện sức khỏe xương
• Cung cấp những khoáng chất quan trọng: kẽm, cali..
• Hỗ trợ tốt cho người huyết áp cao, bệnh gan và gặp các vấn đề về thận, vì những thực phẩm này hạn chế sự tích tụ chất lỏng trong cơ thể.

Tuy nhiên, bất cứ sinh vật sống nào có có thể tồn tại các cá thể nhiễm các chất ô nhiễm, chất thải như thủy ngân, polychlorinated biphenyls (PCB) từ rác thải, nhà máy công nghiệp,... và cá tra, cá basa cũng vậy.

theo các chuyên gia, dư lượng kim loại nặng trong cá tra, cá basa chăn nuôi trang trại hộ gia đình hoặc xuất khẩu ở nước ta nằm trong giới hạn an toàn. Để đảm bảo tốt nhất cho sức khỏe, hãy chế biến cá sạch sẽ, không ăn cá khi sống hoặc chưa được nấu chín.

Nếu có thắc mắc hoặc muốn tư vấn vui lòng liên hệ: Hotline 02871069698 hoặc Fanpage Bác sĩ Nông nghiệp

- Thông tin tham khảo được Bác sĩ nông nghiệp tổng hợp -