Quy trình xây dựng mô hình trồng lúa hữu cơ bền vững

Với xu hướng tiêu dùng sạch hiện nay, người tiêu dùng luôn chọn các sản phẩm có chất lượng và có nguồn gốc xuất xứ sạch và rõ ràng. Trong đó, sự tiêu thụ sản phẩm có nguồn gốc hữu cơ là được lựa chọn nhiều hơn hết, đặc biệt là các mặt hàng lúa gạo. Từ những vấn đề đó việc xây dựng mô hình trồng lúa hữu cơ ngày được hoàn thiện và phát triển nhiều hơn trong ngành sản xuất nông nghiệp.

Xây dựng mô hình trồng lúa hữu cơ (Ảnh: sưu tầm)

1. Chọn đất và duy trì độ phì của đất trong mô hình trồng lúa hữu cơ

1. Chọn đất để trồng lúa hữu cơ

• Đất trong mô hình trồng lúa hữu cơ là loại đất không sử dụng các loại hóa chất và thuốc trong canh tác ít nhất 3 năm và phải có các giấy tờ chuyển đổi và sự cho phép của cơ quan chứng nhận.
• Đất để thực hiện mô hình trồng lúa hữu cơ phải đảm bảo đủ các tiêu chuẩn của GPS hoặc các tổ chức USDA, EU, JAS quy định
• Một số yêu cầu của đất trong mô hình trồng lúa hữu cơ:

  • Loại đất: đất phải là đất sạch không nhiễm các loại vi sinh vật, kim loại nặng như Sắt, thủy ngân, chì, asen, cadimi.

  • Độ dày tầng canh tác trong mô hình trồng lúa hữu cơ: là đất có tầng đất dày, là chỗ dựa tốt có khả năng chống đổ ngã cho cây trồng cao.

  • Lý và hóa tính và đặc tính sinh học: phải phù hợp với sự sinh trưởng của cây lúa.

  • Chế độ nước/ độ ẩm trong đất: cần phải đảm bảo đủ độ ẩm và nước cho sự sinh trưởng và phát triển của cây lúa trồng hữu cơ. Đầy đủ điều kiện để trồng lúa hữu cơ và áp dụng được phương pháp tưới khoa học.

• Đất để trồng lúa hữu cơ phải duy trì được hàm lượng hữu cơ trong đất: đất trồng duy trì được hàm lượng chất hữu cơ đặc biệt là các hợp chất mùn sẽ giúp điều các đặc điểm như cấu trúc đất, độ ẩm, nhiệt độ, mức độ phản ứng (pH đất) giúp ổn định môi trường sống của cây lúa. Tăng tính kháng của cây trồng. Trong quá trình trồng lúa hữu cơ chất hữu cơ trong đất được duy trì và làm giàu nhờ các nguồn:

  • Sinh khối trả lại đất trồng từ các nguồn thực vật, động vật sau khi thu hoạch

  • Các loại phân bón hữu cơ được sử dụng trong khi trồng lúa hữu cơ bao gồm: Phân chuồng, phân xanh, phân hữu cơ truyền thống, phân hữu cơ chế biến (phân hữu cơ sinh học, vi sinh,...)

  • Hệ vi sinh vật có sẵn trong đất giúp phân giải và tổng hợp thành các chất hữu cơ có ích cho cây lúa.

• Đất trồng lúa hữu cơ không bị nhiễm các loại độc tố từ kim loại nặng, chất thải công nghiệp, vi sinh vật gây hại và dư lượng thuốc trừ sâu.

Yêu cầu về đất đai nghiêm ngặt khi trồng lúa hữu cơ (Ảnh: sưu tầm)

2. Phương pháp xử lý đất khi trồng lúa hữu cơ

• Khu đất để trồng lúa hữu cơ cần được bao quanh bởi các hàng rào bảo vệ và cách ly (vùng đệm) để tránh sự nhiễm vi khuẩn và hóa chất chéo từ các khu vực không trồng lúa hữu cơ lân cận. Vùng đệm có thể là tường hoặc hàng cây dày có khả năng ngăn chặn và cách ly các tác nhân gây ô nhiễm và dịch hại xung quanh.
• Cày đất và phơi đất ngay sau thu hoạch để tạo độ thông thoáng và cung cấp không khí trong đất và tạo điều kiện cho các loại sinh vật có lợi phát triển. Nên sử dụng các loại chế phẩm sinh học để xử lý các tồn dư rơm rạ khi trồng lúa hữu cơ để tạo thành chất dinh dinh và môi trường thoáng cho rễ cây lúa và hệ vi sinh vật trong đất phát triển. Làm tăng độ phù và tính màu mỡ của đất trồng lúa hữu cơ. trồng xen canh và luân canh với các loại cây họ đậu để tăng độ đạm và độ hữu cơ cho đất trồng.
• Sử dụng gốc rạ để che phủ cho đất trồng trong trường hợp không tiến hành canh tác liên tục để giảm bớt tình trạng xói mòn do các thời tiết bên ngoài. Khi trồng lúa hữu cơ ở điều kiện đất có địa hình dốc thì việc che phủ để tránh xói mòn cần phải được thực hiện kỹ lưỡng hơn.
• San phẳng mặt ruộng và cày bừa kĩ khi trồng lúa hữu cơ để giúp hạn chế cỏ dại quản lý nước tưới được tốt hơn và tạo điều kiện để hạt lúa được nảy mầm đồng loạt. Giúp quản lý dịch hại, phân bón và quá trình canh tác lúa hữu cơ được tốt hơn.Thường xuyên kiểm tra và phân tích đất tốt nhất là mỗi năm một lần, điều chỉnh và duy trì độ pH đất khi trồng lúa hữu cơ khoảng 5.5 - 6.5.

2. Chuẩn bị và xử lý hạt giống để trồng lúa hữu cơ

• Trong quy trình trồng lúa hữu cơ cần lưu ý: không được sử dụng giống có nguồn gốc biến đổi gen, giống gây đột biến bằng hóa chất hay chất phóng xạ, không dùng các chất kích thích để tiến hành xử lý hạt giống
• Hạt giống lúa trồng hữu cơ phải sạch và không bị nhiễm sâu bệnh
• Đối với ruộng trồng lúa hữu cơ sạ hàng lượng giống cần từ 70 - 100kg/ha, đối với sạ rải sử dụng khoảng từ 80 - 100kg/ha
• Trước khi tiến hành ngâm ủ cần loại bỏ các hạt lúa bị lép lửng bằng cách ngâm hạt giống vào nước muối loãng để các hạt lép lửng sẽ nổi hết lên trên mặt nước. 
• Sau đó dùng các chế phẩm sinh học như comcat, NEB.26 hoặc SP1 ngâm giống theo hướng dẫn trên bao bì sản phẩm.

3. Kỹ thuật bón phân khi trồng lúa hữu cơ

• Tuyệt đối không được sử dụng bất cứ loại phân bón tổng hợp như Urê, DAP, SA Kali, super lân hay các loại phân bón NPK sản xuất từ các loại phân hóa học vô cơ.
• Sử dụng các nguồn phân hữu cơ đã qua chế biến và kiểm định để đảm bảo phân bón không bị nhiễm kim loại nặng và các vi sinh vật có hại.
• Nếu sử dụng các loại phân bón để trồng lúa hữu cơ  từ phân các loại gia súc gia cầm thì cần phải qua công đoạn xử lý và kiểm tra nghiêm ngặt.
• Có thể bổ sung phân bón được ủ từ các vật liệu hữu cơ thiên nhiên như phân xanh, phân compost, phân chuồng ủ hoai,...
•  Có thể sử dụng các nguồn nguyên liệu hữu để bổ sung chất dinh dưỡng khi trồng lúa hữu cơ như:

  • Đạm: bèo hoa dâu, bèo tây (lục bình), cây họ đậu,...

  • Lân: các vật liệu chứa nhiều lân như phân gà, phân dơi, đá phốt phát, tảo biển

  • Kali: tro trấu và một số loại đá vôi

  • Canxi: Dolomite, bột vỏ hàu, bột xương

Phân bón sử dụng khi trồng lúa hữu cơ không được sử dụng phân hóa học (Ảnh: sưu tầm)

4. Nguồn nước tưới cho ruộng trồng lúa hữu cơ

• Nguồn nước tưới không được ở gần các khu vực sản xuất công nghiệp, khu vực có dân cư tập trung, nguồn nước thải chưa qua sản xuất,...

• Nguồn nước không ô nhiễm các kim loại nặng, chất phóng xạ, hóa chất, và vi sinh vật gây hại

5. Bảo vệ thực vật khi trồng lúa hữu cơ

• Sử dụng giống lúa kháng bệnh và các loại côn trùng gây hại.

• Vùng trồng lúa hữu cơ phải được quy hoạch rõ ràng

• Áp dụng biện pháp canh tác phù hợp, xử lý đất kỹ càng, chọn ngày gieo giống, đảm bảo mật độ cây trong ruộng trồng lúa hữu cơ. Đảm bảo độ phì của đất và chất dinh dưỡng cung cấp cho cây lúa để đảm bảo mức độ sinh trưởng và tăng cường sức chống chịu cho cây lúa.

•  Cân bằng hệ sinh thái trên đồng ruộng trồng lúa hữu cơ, sử dụng các sinh vật đối kháng để tiêu diệt các sinh vật có hại xuất hiện trên đồng ruộng

1. Biện pháp sinh học phòng trừ sâu bệnh hại chính trên ruộng trồng lúa hữu cơ

• Sử dụng các biện pháp vật lý như bẫy chuột và bẫy côn trùng, bẫy ánh sáng, dùng tiếng ồn để xua đuổi sâu bệnh

• Bảo vệ và tạo môi trường sống thuận lợi cho các loài thiên địch sinh sống xung quanh ruộng trồng lúa hữu cơ bằng cách tạo môi trường sống thuận lợi

• Sử dụng các chế phẩm sinh học có chiết xuất từ thực vật để xua đuổi các loài côn trùng gây hại như: Tinh dầu lá neem, Tinh dầu họ citrus, Giấm,...

• Tận dụng các loài vi sinh vật để kiểm soát sinh học những  loài sinh vật gây hại như: Nấm đối kháng, vi khuẩn họ Bacillus,...

• Tuyệt đối không được sử dụng các dụng cụ phun thuốc đã qua sử dụng để phun các loại thuốc bảo vệ thực vật để diệt trừ sâu bệnh hại trên ruộng trồng lúa hữu cơ.

Áp dụng các biện pháp sinh học để phòng trừ dịch hại khi trồng lúa hữu cơ (Ảnh: sưu tầm)

2. Phòng trừ một số loại sâu hại và côn trùng trên ruộng trồng lúa hữu cơ.

• Một số loại côn trùng gây hại chủ yếu trên ruộng lúa phổ biến là Rầy nâu, nhện, bọ trĩ, sâu cuốn lá, bọ xít muỗi, sâu đục thân,...

• Sử dụng biện pháp đa dạng sinh học để diệt trừ côn trùng gây hại trên ruộng trồng lúa hữu cơ. Xây dựng hàng rào bảo vệ ruộng lúa bằng các loại thực vật có thể xua đuổi côn trùng gây hại như: xuyến chi, hướng dương, đậu bắp,... nhằm thu hút các loài thiên địch đến để tiêu diệt các loài sinh vật gây hại trên ruộng trồng lúa hữu cơ.

• Sử dụng các loài nấm ký sinh như Metarhizium anisopliae, chế phẩm sinh học từ dầu neem, chế phẩm sinh học để bổ sung hệ vi sinh vật cho đất trồng lúa hữu cơ vừa có thể giúp cây lúa chống chịu với các sâu bệnh hại vừa cải tạo đất trồng. 

3. Quản lý cỏ dại trên ruộng trồng lúa hữu cơ

• Quản lý cỏ dại bằng biện pháp xử lý đất kỹ trước khi gieo sạ, áp dụng kỹ thuật trồng trọt giúp hạn chế cỏ dại,...

• Có thể đốt cỏ dại để tiêu diệt các loại mầm bệnh gây hại trong ruộng trồng lúa hữu cơ

• Chế độ nước trong ruộng phù hợp để hạn chế sự nảy mầm của cỏ dại.

• Tiến hành ngâm ủ khi trồng lúa hữu cơ để cây trồng nhanh nảy mầm hơn so với cỏ để hạn chế sự lấn át của cỏ dại trên đồng ruộng.

• Sử dụng cám gạo khoảng 2 tấn/ha vảo 3 ngày sau sạ và làm cỏ bằng tay vào 35 ngày sau xạ sẽ diệt cỏ hiệu quả

• Nuôi các loài vật như vịt, cá trắm cỏ, cá rô phi, cá mè trong ruộng trồng lúa hữu cơ để diệt cỏ khi mới phát sinh

6. Xử lý sau thu hoạch sau khi trồng lúa hữu cơ

• Sản phẩm lúa gạo trồng hữu cơ có thể bị nhiễm bẩn trong quá trình đóng gói và vận chuyển vì vậy bao bì đóng gói cần phải được kiểm định nghiêm ngặt. Không được sử dụng phương pháp chiếu xạ để khử khuẩn sản phẩm lúa trồng hữu cơ

• Khu vực bảo quản lúa thu hoạch sau khi trồng cần được cách ly và kiểm tra vệ sinh nghiêm ngặt

• Kiểm soát và phòng ngừa chuột trong kho dự trữ lúa trồng hữu cơ

• Kiểm soát phương tiện vận chuyển, không được sử dụng các loại phương tiện đã được sử dụng để vận chuyển các loại hóa chất, phân, thuốc và các nguồn lây nhiễm vi sinh vật để vận chuyển sản phẩm hữu cơ.

- Thông tin tham khảo được Bác Sĩ Nông Nghiệp tổng hợp -