Hà thủ ô đỏ - Đặc điểm nhận dạng và phân bố sinh thái

Hà thủ ô đỏ là cây dược liệu có vị chát, đắng, tính ấm. Chuyên dùng để trị các bệnh tiêu hóa, huyết áp cao, suy nhược thần kinh, và nổi tiếng nhất là được sử dụng để làm đen râu tóc. 

1. Đặc điểm hình dạng của cây hà thủ ô đỏ 

• Hà thủ ô đỏ có danh pháp khoa học là Fallopia multiflora là một loài cây thuộc họ rau răm Polygonaceae, thường được sử dụng trong những bài thuốc đông y. 

• Hà thủ ô đỏ là loại cây sống lâu năm, thân thảo dạng dây leo mọc quấn vào nhau. Thân thường có màu tím đỏ hoặc xanh, thân thường dài từ 2 - 4m, phân nhiều nhánh.

• Rễ của cây phình to thành dạng củ có vỏ đỏ hoặc nâu đen. Củ hà thủ ô có hình tròn hoặc dài với nhiều kích thước khác nhau. bên ngoài vỏ có nhiều nếp nhăn tạo thành những vết lồi lõm trên bề mặt củ. Khi tiến hành cắt ngang củ sẽ thấy một lớp bần mỏng màu nâu sẫm bên trong, ở giữa củ có đường vân gỗ.

Củ hà thủ ô đỏ không có hình dạng nhất định (Ảnh: sưu tầm)

• Lá của cây hà thủ ô đỏ có hình trái tim, có chiều dài dao động từ 5 - 7cm, một đầu lá nhọn đầu còn lại có cuốn dài, mép lá không có răng cưa, mọc cách nhau trên thân và cành của cây.

Lá của cây hà thủ ô đỏ có dạng hình tim (Ảnh: sưu tầm)

• Hoa thường mọc vào tháng 10 hàng năm, hoa của cây hà thủ ô đỏ có màu trắng và mọc ra thành chùm ở các nách lá và đầu cành, có dạng chùy. Mỗi cụm hoa có nhiều hoa nhỏ và mỗi hoa có 5 cánh hoa mỏng.

• Quả của cây là dạng quả khô, có 3 cạnh hiện rõ và thường không thể tự mở vỏ để phát tán hạt ra ngoài

2. Phân bố sinh thái của cây hà thủ ô đỏ

Hà thủ ô đỏ là loài cây bản địa ở Châu Á, phân bố nhiều ở Trung Quốc và chủ yếu sống trên các đồi núi vùng cao. Ngoài ra hà thủ ô đỏ còn sinh sống nhiều ở Nhật Bản.

Tại Việt Nam, hà thủ ô đỏ được tìm thấy nhiều ở khu vực miền núi phía bắc như Lạng Sơn, Hòa Bình, Yên Bái, Sơn La, Lào Cai và các vùng núi tại khu vực Trung Bộ như Thanh Hóa, Hà Tĩnh, Nghệ An. Cây hà thủ ô đỏ mọc hoang ở nơi có đất ẩm, nhiều mùn, đặc biệt vùng rừng núi đá vôi ở độ cao trên 800 - 1600m. 

3. Công dụng của cây hà thủ ô đỏ trong y học 

Bộ phận sử dụng chính của cây Hà thủ ô đỏ là phần thân củ. Đôi khi dây và lá có thể được sử dụng để là thuốc.

Trong hà thủ ô có chứa nhiều tinh bột, khoáng chất hữu cơ, vô cơ như kẽm, đồng, Mangan, và nhiều hợp chất như Tanin, Anthraquinon, Anthraglycosid,...Hà thủ ô đỏ có tính vị đắng và chát, tính hơi ấm.

Trong y học cổ truyền hà thủ ô đỏ được sử dụng để tiêu độc, bổ máu, nhuận tràng. Nguyên liệu để trị các chứng bệnh mất ngủ, giúp an thần, suy nhược thần kinh, huyết áp cao, Râu tóc bạc, ho gà,.. 

Phơi khô hà thủ ô đỏ để làm thuốc (Ảnh: sưu tầm)

Theo nghiên cứu trong y học hiện đại

• Đối với hệ tiêu hóa: Hà thủ ô đỏ có tác dụng kích thích hoạt động của ruột, thúc đẩy hệ tiêu hóa, ngăn ngừa tình trạng táo bón.

• Can, Thận: có chức năng làm tăng hàm lượng đường Glycogen, có thể sử dụng cho người bị bệnh tiểu đường, thận hư suy nhược.

• Đối với hệ thần kinh: Có chứa nhiều hoạt chất bổ máu, kích thích tạo hồng cầu.

• Có thể ức chế hoạt động của vi khuẩn gây bệnh Lao

• Giảm Cholesterol trong máu

• Là chất chống oxy hóa, ngăn ngừa sự phát triển và hình thành của bệnh ung thư

Bên cạnh những công dụng trong y học, cây hà thủ ô đỏ còn chứa nhiều thành phần có tính độc như Anthraglycosid, Anthraquinon, không được sử dụng quá liều quy định. Ngoài ra còn có thể gây các hiện tượng như dị ứng, ngộ độc, tiêu chảy,...

Hà thủ ô đỏ còn kiêng kị khi sử dụng chung với một số loại thực phẩm có tính nóng như ớt, hành, tỏi, gừng. Hạn chế ăn đồ ăn sống, tiết canh, cá da trơn khi dùng hà thủ ô đỏ. Hạn chế uống rượu hà thủ ô đỏ khi bụng đang rỗng vào buổi sáng. Người đang bị huyết áp thấp viêm ruột, rối loạn tiêu hóa thì không được sử dụng hà thủ ô đỏ.

 - Thông tin tham khảo được Bác Sĩ Nông Nghiệp tổng hợp -