Cây ba kích - Vị thuốc quý trong đông y

Bà con nông dân Việt Nam, đặc biệt là cánh đàn ông không còn quá xa lạ với ba kích. Loài cây này mọc hoang ở nhiều nơi, đặc biệt là ở các vùng rừng núi. Trong ngành y học cổ truyền, ba kích là vị thuốc trị nhiều bệnh khác nhau như tráng dương, bổ thận, phong thấp,... Vậy, cây ba kích có những đặc điểm gì, tác dụng như thế nào đối với sức khỏe? Hãy cùng Bác sĩ nông nghiệp tìm hiểu trong bài viết dưới đây. 

1. Đặc điểm của cây ba kích

Đầu tiên, mời bà con cùng tìm hiểu về các đặc điểm của cây ba kích. 

Tên gọi: Trong dân gian Việt Nam, ba kích còn được gọi với những tên khác như ba kích thiên, dây ruột gà, đan điền âm vũ, diệp liễu thảo, sáy cáy, chầu phóng sì, chổi hoàng kim...  Ba kích có tên khoa học là Morinda officinalis How, thuộc họ Cà phê (Rubiaceae).

Ba kích có những đặc điểm gì (Ảnh: Internet) 

Đặc điểm thực vật: 

• Ba kích là cây dây leo, thân thảo và mảnh, có lớp lông mịn bao phủ toàn thân cây. 
• Lá cây mọc đơn, đối xứng với nhau, có hình bầu dục hoặc hình mác, thuôn nhọn. Đuôi lá có hình tròn hoặc hình trái tim, lá khá cứng. Phiến lá non màu xanh nhạt và khi già sẽ chuyển dần sang màu trắng mốc và khi khô lại chuyển sang màu nâu tím. 
• Hoa có màu trắng hoặc vàng với kích thước nhỏ, mọc thành cụm ở đầu cành. Một số lá đài nhỏ phát triển không đều xếp chồng lên nhau tạo thành những đài hoa. Hoa nở rộ từ vào các tháng 5, 6. 
• Quả hình cầu lồi lõm, quả kép có phủ thêm một lớp lông bên ngoài và khi chín sẽ chuyển dần sang màu đỏ cam. Người ta bắt đầu thu hoạch từ tháng 7 kéo dài đến tháng 10. 
• Rễ cây - chủ yếu được sử dụng làm dược liệu, có kích thước khá lớn, phình to nên người ta gọi là củ. Củ ba kích dùng làm thuốc có các đặc điểm như: 

Củ có hình trụ tròn, kích thước không cố định với đường kính khoảng 1 - 2 cm. 

Cùi củ dày, vỏ bóc tay được và củ khá cứng. 

Có màu xám vàng ở mặt ngoài và có những đường vân dọc theo chiều dài, khi sờ sẽ cảm thấy hơi nhám. 

Phần lõi củ có màu tím hay hồng nhạt, phần ở giữa lại có màu nâu vàng. 

Khi ăn sẽ cảm thấy có vị ngọt với hơi chát. 

Phân bố: Ở nước ta, cây ba kích mọc hoang nhiều ở ven rừng, trên các đồi rậm giữa bụi bãi, bờ hoang ở nhiều tỉnh thành như Quảng Ninh, Hà Tây, Bắc Ninh, Bắc Giang,...

2. Kỹ thuật trồng cây ba kích 

Với kỹ thuật trồng cây ba kích, bà con thực hiện theo những bước sau:  

• Bước 1: Chọn giống 

Thu hoạch giống vào thời điểm khí hậu ấm áp (đặc biệt là tháng 3, 4), bà con chọn những cành bánh tẻ khỏe mạnh. Sau đó chặt thành các đoạn dài từ 20 - 30cm, mỗi đoạn sẽ có khoảng 2 - 4 mắt. 

Bà con có thể đem trồng luôn hoặc ươm trong vườn cho đến khi nảy mầm, ra rễ.

Cây giống ba kích (Ảnh: Internet) 

• Bước 2: Thời điểm trồng 

Có thể chọn trồng ba kích vào 2 vụ sau: Vụ xuân thì gieo hạt vào tháng 1 còn vụ xuân hè thì trồng vào tháng 5 đến tháng 7. 

• Bước 3: Làm đất 

Đất trồng cây ba kích thích hợp nhất là đất feralit đỏ vàng trên vùng núi thấp hoặc dùng đất thịt nhẹ pha cát tơi xốp có tầng canh tác dày. Đất có độ ẩm cao, lý tưởng nhất là đất feralit giàu mùn.

Bà con dọn dẹp cỏ dại trên vùng đất trồng và bón phân ải từ cuối năm trước. Lên luống cao khoảng 20cm, mặt luống rộng 60cm và rãnh luống 20cm. Đào các hốc trên mặt luống có kích thước 30cm*30cm và sâu khoảng 20cm.  

• Bước 4: Bón lót trước khi trồng 

Trước khi trồng cây, bà con tiến hành bón lót bằng phân chuồng ủ hoai mục với supe lân hoặc phân NPK.  

• Bước 5: Trồng cây 

Bà con dùng dao nhỏ rạch túi bầu rồi đặt cây giống vào giữa hố. Sau đó lấp đất qua cổ rễ và dùng tay nén nhẹ. Hoàn thành xong bà con tưới nước cho cây để cây không bị mất nước, rễ tiếp xúc với đất được tốt hơn. 

Ngoài ra, bà con cần cắm cọc để cây ba kích leo khi bắt đầu phát triển. 

3. Công dụng của cây ba kích 

Cây ba kích là giống nông nghiệp được biết đến nhiều với công dụng chữa yếu sinh lý, xuất tinh sớm ở nam giới. Tuy nhiên, nhiều nhà khoa học đã phát hiện ra trong rễ ba kích còn chứa nhiều hợp chất quý khác như Quercetin, Vitamin B1, Phytosterol, Vitamin C, các loại Acid hữu cơ,... Bên cạnh đó là một số thành phần đường, nhựa, Antraglycozid và lượng nhỏ tinh dầu.

Nhìn tổng quan, ba kích có một số công dụng sau đây: 

• Tăng cường sinh lực, bổ thận, tráng dương, cải thiện gân cốt, trị xuất tinh sớm, di tinh, mộng tinh, cho nam giới,...  
• Điều trị phong thấp, giảm huyết áp, tăng cường sức đề kháng cho cơ thể, tăng cường nội tiết tố nữ. 
• Ngoài ra, khi dùng rượu ngâm ba kích còn có tác dụng tăng cường hoạt động của não bộ, cải thiện giấc ngủ, điều hòa huyết áp,... 

Công dụng đối với sức khỏe của ba kích (Ảnh: Internet) 

4. Một số bài thuốc chữa bệnh từ ba kích hiệu quả

Sau đây là một số bài thuốc chữa bệnh hiệu quả từ cây ba kích bà con có thể tham khảo. 

Một số bài thuốc chữa bệnh từ cây ba kích (Ảnh: Internet) 

Bài thuốc hỗ trợ lợi tiểu 

Trong bài thuốc hỗ trợ lợi tiểu, bà con chuẩn bị ba kích thiên, tang phiêu tiêu, thỏ ty tử, ích trí nhân mỗi loại 200 gram. Tán mịn các nguyên liệu trên rồi thêm một ít rượu để làm ướt. Sau đó, bà con viên hỗn hợp này thành các viên nhỏ (tầm bằng hạt ngô). 

Mỗi lần dùng khoảng 12 viên, uống cùng rượu có pha ít muối. Hoặc bà con có thể đem đi sắc thành thang uống ngay trong ngày. 

Bài thuốc chữa liệt dương, hạ khí, ăn nhiều, thất thương, ngũ lão 

Bà con chuẩn bị 3kg ba kích sống, 3kg ngưu tất sống và 5 đấu rượu trắng. Đem ba kích sống và ngưu tất sống đi rửa sạch. Sau đó ngâm cùng với rượu trong vòng 3 tháng là có thể bắt đầu sử dụng. Bài thuốc này rất hiệu quả trong việc chữa các bệnh liệt dương, hạ khí, ăn nhiều, thất thương và ngũ lão. 

Rượu ba kích ngâm chữa liệt dương (Ảnh: Internet) 

Bài thuốc chữa mạch yếu, da tái xanh 

Với bài thuốc chữa mạnh yếu, da tái xanh, bà con chuẩn bị các nguyên liệu sau: ba kích, bạch long cốt, phúc bồn tử, ích trí nhân, nhục thung dung, bạch truật, thỏ ty tử, mẫu lệ, cốt toái bổ và nhân sâm. Mỗi loại khoảng 40 gram. 

Đem các vị thuốc trên tán mịn thành bột rồi cho vào lọ thủy tinh đậy kín nắp. Mỗi lần dùng, bà con lấy khoảng 10 - 20 gram, uống 2 lần/ngày. 

Bài thuốc chữa đau tê xương khớp 

Trong bài thuốc chữa đau tê xương khớp, bà con lấy ba kích, đỗ trọng, ngưu tất và xuyên tục đoạn mỗi vị 12 gram cùng với 10 gram tang ký sinh, 8 gram sơn thù nhục, 16 gram hoài sơn. Đem tất cả các nguyên liệu trên sắc với nước để uống. 

Bài viết trên đây đã cung cấp cho bà con các thông tin về cây ba kích, giúp bà con biết được đặc điểm, công dụng, các bài thuốc chữa bệnh hay từ ba kích. Mặc dù có nhiều công dụng đối với sức khỏe nhưng bà con không nên lạm dụng ba kích để tránh những hậu quả đáng tiếc. 

>>> Xem thêm: Điều kiện đất trồng sâm Ngọc Linh để cây sinh trưởng thuận lợi nhất