Cây Hoàng bá - Đặc điểm hình dạng - Phân bố và mô tả dược liệu

Cây hoàng bá là một loại cây dược liệu dạng thân gỗ to, sống lâu năm. Hoàng bá là một vị thuốc Đông Y được sử dụng để điều trị nhiều loại bệnh liên quan đến đường tiêu hóa như lỵ, thổ tả, salmonella,..

1. Đặc điểm hình thái cây hoàng bá

Cây hoàng bá là loại cây thân gỗ lâu năm, có chiều cao lên đến 20 - 25m, điều kiện và thời gian sinh trưởng có thể đạt được đường kính thân là 70cm. Vỏ thân của cây hoàng bá dày, chia làm hai tầng rõ rệt, tầng ngoài có màu xám, tầng trong có màu vàng.

Lá mọc đối, lá kép lông chim lẻ, mỗi lá có thể gồm từ 5 đến 13 lá chét hình trứng, mép lá nhẵn. 

Cây hoàng bá ra hoa vào mùa hạ, hoa đơn tính có màu vàng lục, mọc thành chùm ở đầu cành. Quả có hình cầu, màu tím đen bên trong chứa 2 - 5 hạt.

Quả của cây hoàng bá (Ảnh: sưu tầm)

2. Phân bố sinh thái của cây hoàng bá trong tự nhiên

Cây hoàng bá có tên khoa học là Phellodendron chinense, thuộc họ cam Rutaceae phân bố rộng ở nhiều khu vực miền núi, rừng rậm, thung lũng sông, nơi có địa hình cao trên 1.300m trở lên, có khí hậu mát mẻ. Cây phân bố nhiều ở Trung Quốc, Đài Loan, Nhật Bản, bán đảo Triều Tiên, vùng Viễn Đông thuộc nước Nga. 

Cây hoàng bá phân bố nhiều ở các nước Đông Á và vùng có khí hậu mát mẻ ở Đông Nam Á (Ảnh: sưu tầm)

Tuy nhiên, ngày nay cây hoàng bá được trồng rộng khắp ở nhiều nơi khác để làm thuốc, ở Việt Nam cây di thực vào năm 1960 ở Lào Cai, Lai Châu, Vĩnh Phú, Lâm Đồng.

3. Mô tả dược liệu của cây hoàng bá

Bộ phận của cây hoàng bá được sử dụng để làm thuốc chủ yếu là vỏ cây khô. Phần vỏ dày, màu vàng tươi và được làm sạch lớp vỏ bần bên ngoài.

Đặc điểm của vị thuốc từ cây hoàng bá là mảng thuốc hơi cong, có các cạnh không đều, không có kích thước nhất định. Độ dày mỗi mảnh thuốc có từ 0.4 - 0.8cm. Vị thuốc từ cây hoàng bá tiêu chuẩn phải có màu vàng thâm, vàng nâu, vàng nhạt, có nhiều rãnh dọc trên bề mặt và những chấm nhỏ màu nâu.

Bên trong mảnh thuốc phải có màu vàng hoặc vàng xám, nhẹ, giòn, dễ bẻ gãy, sau khi bẻ có thấy nhiều lớp, có các sợi gỗ màu vàng tươi. Khi nếm thử có mùi, vị rất đắng, thấy có chất hơi dính và trơn. 

Sử dụng phần vỏ màu vàng của cây hoàng bá để làm thuốc (Ảnh: sưu tầm)

4. Công dụng của cây hoàng bá trong trị bệnh

• Cây hoàng bá có tính kháng sinh, có thể ức chế các vi khuẩn tụ cầu vàng, lỵ, thổ tả và Salmonella gây các chứng bệnh ở đường tiêu hóa.

• Vị thuốc từ cây hoàng bá có công năng: thanh nhiệt, giải độc, hạ hỏa 

• Các bài thuốc có chứa cây hoàng bá chuyên trị bệnh tiểu đục, đại tiện ra máu, mắt đỏ, ù tai, khí hư, tả lị, đổ mồ hôi trộm, di tinh, ghẻ lở, táo bón, viêm gan cấp tính.

• Người bị tỳ hư không nên sử dụng những bài thuốc có chứa cây hoàng bá

5. Một số vị thuốc khác cũng có tên hoàng bá

• Tại Trung Quốc, người ta cũng khai thác bỏ cây xuyên hoàng bá Phellodendron sinensis, loại này có chiều cao thấp hơn và hình dạng quả khác hoàn toàn và được sử dụng để điều trị một số loại bệnh viêm đường ruột, xơ gan,...

• Ở Việt Nam, người dân thường sử dụng vỏ của cây Núc Nác (Oroxylum indicum) với tên gọi hoàng bá hay nam hoàng bá. Thành phần dược tính của cây núc nác và cây hoàng bá khác nhau hoàn toàn nhưng lại có một số tác dụng và điều trị một số loại bệnh giống nhau.

- Thông tin tham khảo được Bác Sĩ Nông Nghiệp tổng hợp -