Phèn đen - vị thuốc quý trong dân gian Việt Nam

Cây phèn đen hay bạn có thể đến nó qua các cái tên như mực, mỗ, chè nộc, tạo phan diệp, diện hạ châu mạng… là loài cây thuốc có tính mát và mang vị chát. Đây là vị thuốc vị trong dân gian, được ví như liều thuốc trị nhiều căn bệnh. Vậy công dụng của vị thuốc này là gì? Các bài thuốc trị bệnh hay từ phèn đen mà bạn chưa biết? Trong bài viết dưới đây, Bác sĩ nông nghiệp sẽ giải đáp hết các thắc mắc trên cho bạn! 

1. Đặc điểm của cây phèn đen 

Đầu tiên, mời bà con cùng đi khám phá cây phèn đen có những đặc điểm gì? 

Tên gọi: Gọi là phèn đen hoặc các tên khác như mực, mỗ, chè nộc, diện hạ châu mạng, tạo phan diệp… Trong đó, tên khoa học của nó là Phyllanthus Reticulatus poir, thuộc họ cây thầu dầu (Euphorbiaceae). 

Phân bố: Mặc dù là vị thuốc quý nhưng phèn đen lại không khó để trồng. Đây là loài giống cây nông nghiệp nhiệt đới, thích hợp sống ở môi trường nhiều ánh sáng, kể cả nơi nắng nóng gay gắt và không kén đất. Nó mọc hoang ở nhiều nơi như vùng ven rừng, ven bờ ruộng… chủ yếu ở các tỉnh Đồng Nai, Sóc Trăng, Long An,... 

Phèn đen mọc hoang ở nhiều nơi (Ảnh: Internet)

Đặc điểm thực vật: 

• Thân cây: Có chiều cao trung bình từ 2m đến 4m, nhánh cây màu đen nhạt, mọc so le nhau.

• Lá cây: Rất mỏng, dài khoảng từ 1,5cm đến 3cm, rộng từ 5mm đến 12mm. Lá cây có hình trái xoan, tam giác hẹp và đặc biệt là hình dáng lá có thể thay đổi theo mùa. Lá bên dưới có màu xanh nhạt hơn so với mặt trên của lá. 

• Hoa: Hoa màu trắng, hình cầu, căng mọc nước, sau chuyển dần sang màu đỏ hồng nhạt và khi chín sẽ chuyển sang màu đen. Thời gian hoa kết trái bắt đầu từ tháng 8 đến tháng 10 trong năm. 

Kỹ thuật trồng và chăm sóc cây phèn đen: 

Cây phèn đen có khả năng chống chịu chống tố trước các loại sâu bệnh hại nên không đòi hỏi quá nhiều công chăm sóc. Bà con có thể nhân giống phèn đen bằng cách: 

• Nhân giống phèn đen bằng cành: Chọn cành bánh tẻ cắt thành từng đoạn khoảng 20 cam. Sau đó đem giâm cành trực tiếp vào trong đất ẩm. Bà con nên tưới nước đều đặn trong khoảng 2 - 3 tuần là sẽ nảy mầm và bén rễ được. 

• Nhân giống phèn đen bằng hạt: Bạn tách quả chín lấy phần hạt, gieo xuống đất ẩm. Phải giữ cho đất ẩm và tưới nước đều đặn. Khoảng 3 tuần sau, hạt sẽ nảy mầm, 2 tháng tiếp là có thể tách cây ra vườn ươm. 

2. Công dụng của cây phèn đen 

Trong Y học cổ truyền Việt Nam, tất cả các bộ phận của phèn đen, từ rễ, lá đến phần vỏ ở thân cây đều được sử dụng làm dược liệu. Chúng là vị thuốc của rất nhiều bài thuốc trị bệnh khác nhau. Trong một số tài liệu Đông y, công dụng trị bệnh của cây phèn đen được ghi chép lại bao gồm: 

• Rễ cây có vị chát, mang tính lạnh, có tác dụng lớn trong điều trị tiêu viêm, chỉ tả, thu liễm. Được sử dụng nhiều trong chữa cam tính cho trẻ nhỏ, viêm thận, viêm gan,lỵ… 

• Phần vỏ ở thân cây dùng để trị bệnh thủy đậu trong giai đoạn có mủ hay bệnh bí tiểu… 

• Lá cây giúp thanh nhiệt, giải độc, hỗ trợ cơ thể đào thải các chất độc, sát trùng hay dùng để chữa mụn nhọt, rôm sảy, mề đay, tiêu chảy, rắn cắn, cảm sốt… Bột từ lá cây còn có tác dụng cầm máu, tái tạo da non. 

• Thân cây được dùng trong bài thuốc chữa bệnh đau thần kinh toan, thấp khớp, viêm khớp hay tê bì chân tay… 

Trong Y học hiện đại, các nhà khoa học đã nghiên cứu thấy rằng phèn đen có tác dụng kháng khuẩn invitro, cao từ lá cây có hoạt tính kháng Plasmodium falciparum invitro, Flavonoid của cây giúp ức chế hoạt tính men polyphenoloxydase huyết thanh người invitro rõ ngay cả khi nồng độ thấp…  

Các đặc điểm của cây phèn đen (Ảnh: Internet) 

3. Các bài thuốc chữa bệnh hay từ cây phèn đen 

Sau khi tìm hiểu các công dụng chữa bệnh của phèn đen, mời bà con cùng khám phá những bài thuốc hay từ vị thuốc quý này. 

Bài thuốc chữa bệnh xương khớp 

Phèn đen được dùng làm nguyên liệu trong nhiều bài thuốc chữa bệnh xương như đau nhức xương khớp, tê bì chân tay, thấp khớp, đau lưng…, đặc biệt là trong điều trị bệnh gai cột sống. 

Bài thuốc này bao gồm: 30 gram cây phèn đen khô cùng lá bưởi bung, rễ cây gấc, cỏ xước, mỗi loại 20 gram. Đem các nguyên liệu trên rửa sạch và sao vàng (trừ cây phèn đen). Sau đó, cho tất cả nguyên liệu đun với 2 lít nước trong vòng 2 giờ. 

Bà con mỗi ngày chia thang thuốc làm 3 lần uống và dùng sau khi ăn no khoảng 30’. 

Bài thuốc chữa bệnh xương khớp từ cây phèn đen (Ảnh: Internet) 

Bài thuốc điều trị thận hư 

Để tăng cường sức khỏe của thận, thải độc, lợi tiểu, bà con có thể áp dụng bài thuốc này: 

• Chuẩn bị 20 gram mỗi loại nguyên liệu gồm cây muối, cây phèn đen, quýt gai và cây nổ.

• Đem tất cả nguyên liệu sắc cùng với 1,5 lít nước cho đến khi còn một nửa. Chia thành nhiều phần uống và dùng hết trong ngày. 

Bài thuốc chữa trị khi bị rắn cắn 

Người dân bản địa thường sử dụng phèn đen làm vị thuốc chữa trị khi bị rắn cắn trong lúc làm nương rẫy ở trên rừng. Bởi nó vừa có tác dụng cầm máu, vừa giúp thải độc, độc tố trong cơ thể khi rắn cắn. Theo đó, bạn hái một ít lá của cây rồi nhai nát hay giã nát đem đắp vào chỗ vết thương bị rắn cắn. 

Bài thuốc thanh lọc cơ thể, đào thải độc tố 

Tác dụng thanh lọc cơ thể, giải độc, độc tố của vị thuốc quý phèn đen (Ảnh: Internet) 

Trong Y học cổ truyền, phèn đen được biết đến là vị thuốc giúp làm mát, thanh nhiệt, giải độc. Vì vậy, thường được dùng trong điều trị mụn nhọt. Người ta lấy lá cây phèn đen cùng lá bèo ván đã rửa sạch và giã nát đem đắp lên vùng da bị mụn nhọt. Hoặc bà con có thể đun lá cây để lấy nước uống mỗi ngày. Nó sẽ giúp cơ thể thải độc, giải độc tố do bia rượu tích tụ trong gan, thận. 

Như vậy, phèn đen chính là vị thuốc quý trong dân gian, được sử dụng để điều trị nhiều bệnh khác nhau, thậm chí là có các bệnh khó điều trị. Tuy nhiên, hiện vẫn chưa có nghiên cứu chính thức nào về tác dụng của vị thuốc này. Vì vậy, khi sử dụng, bà con tham khảo ý kiến của bác sĩ. Hy vọng thông tin chia trên đây sẽ giúp ích cho bạn. 

>>> Xem thêm: Nguồn gốc, đặc điểm hình dáng, thích nghi của của cây giống hồng giòn